Praca na własny rachunek w Wielkiej Brytanii to popularna opcja dla osób poszukujących elastyczności, niezależności i kontroli nad własnym życiem zawodowym. Niezależnie od tego, czy jesteś samozatrudnionym, freelancerem czy pracownikiem gig economy, zrozumienie możliwości i obowiązków związanych z samozatrudnieniem jest kluczowe.
Czym właściwie jest samozatrudnienie?
Samozatrudnienie w Wielkiej Brytanii oznacza pracę na własny rachunek, a nie na rzecz pracodawcy. Prowadzisz własną działalność jako osoba fizyczna i osobiście odpowiadasz za jej sukces lub porażkę. Z prawnego punktu widzenia najczęściej funkcjonuje to jako „sole trader” (jednoosobowa działalność gospodarcza), która jest najpopularniejszą formą samozatrudnienia.
Jako osoba samozatrudniona:
- Wystawiasz faktury swoim klientom za wykonane usługi.
- Nie otrzymujesz wynagrodzenia przez system PAYE (Pay As You Earn) i samodzielnie rozliczasz podatek dochodowy i składki na ubezpieczenie społeczne.
- Jesteś odpowiedzialny za prowadzenie ewidencji firmowej, w tym przychodów i kosztów.
- Nie przysługują Ci prawa pracownicze, takie jak płatny urlop czy zwolnienie chorobowe.
- Masz swobodę wyboru godzin pracy, klientów i miejsca wykonywania pracy.
Samozatrudnienie obejmuje freelancerów, kontraktorów oraz osoby pracujące w gig economy, pod warunkiem że nie są zatrudnieni na podstawie umowy o pracę, lecz na podstawie kontraktu o świadczenie usług. Ten status musi odzwierciedlać faktyczny stan rzeczy — HMRC może zakwestionować samozatrudnienie, jeśli charakter współpracy bardziej przypomina stosunek pracy.
Nie ma obowiązku zakładania spółki, aby prowadzić działalność jako samozatrudniony. Po rozpoczęciu działalności musisz zarejestrować się w HMRC jako „sole trader” i corocznie składać zeznanie podatkowe (Self Assessment). Możesz wybrać nazwę firmy i zatrudniać pracowników, ale prawnie Ty i firma to jedna i ta sama osoba.
Jaką pracę możesz wykonywać jako samozatrudniony?
Samozatrudnienie obejmuje szeroki zakres branż i usług. Możesz działać jako samozatrudniony w niemal każdej dziedzinie, w tym:
- Prace budowlane i manualne (np. budowlańcy, elektrycy, hydraulicy)
- Usługi profesjonalne (np. księgowi, konsultanci, doradcy prawni)
- Prace kreatywne (np. pisarze, projektanci, fotografowie)
- Usługi osobiste (np. fryzjerzy, korepetytorzy, trenerzy fitness)
- Praca online i w gig economy (np. dostawcy, sprzedawcy e-commerce, marketerzy cyfrowi)
Ograniczeń jest niewiele, choć w przypadku niektórych regulowanych zawodów może być wymagane uzyskanie odpowiednich licencji, certyfikatów lub członkostwa w organizacji zawodowej.
Samozatrudnienie czy spółka z ograniczoną odpowiedzialnością?
Istnieją zalety i wady samozatrudnienia w porównaniu do prowadzenia działalności przez spółkę z ograniczoną odpowiedzialnością (limited company). Historycznie główną przewagą samozatrudnienia była prostota i mniejsza ilość formalności, ale od 6 kwietnia 2026 roku może się to zmienić wraz z wprowadzeniem Making Tax Digital (MTD) dla podatku dochodowego.
Zalety samozatrudnienia:
- Prostota: Mniej wymagań prawnych i administracyjnych. Brak konieczności rejestracji w Companies House ani prowadzenia ustawowych rejestrów.
- Niższe koszty: Brak opłat za przygotowanie sprawozdań spółki czy składanie rocznych dokumentów. Księgowość jest prostsza.
- Szybki start i zakończenie: Możesz zacząć lub zakończyć działalność bez zbędnych formalności — nie musisz zakładać spółki ani przeprowadzać formalnej likwidacji.
- Pełna kontrola: Zatrzymujesz całość zysków po opodatkowaniu i nie musisz prowadzić listy płac, wypłacać dywidend ani powoływać dyrektorów.
Wady samozatrudnienia:
- Nieograniczona odpowiedzialność: Odpowiadasz całym swoim majątkiem za długi i zobowiązania firmy, w przeciwieństwie do spółki z ograniczoną odpowiedzialnością, gdzie odpowiedzialność jest ograniczona do majątku spółki.
- Niższy prestiż: Niektórzy klienci preferują współpracę ze spółkami z o.o. ze względu na ich formalną strukturę lub zgodność z IR35.
- Brak rozdziału finansowego: Firmowe i prywatne finanse są traktowane jako jedno, co może utrudniać uzyskanie kredytu czy sprzedaż firmy.
Dodatkowo, od 6 kwietnia 2026 r. samozatrudnieni z dochodem powyżej 50 000 funtów będą zobowiązani do raportowania zgodnie z Making Tax Digital (MTD), co zwiększy obowiązki administracyjne i potencjalnie koszty obsługi.
Rejestracja i obowiązki sprawozdawcze
Po rozpoczęciu pracy na własny rachunek musisz zarejestrować się jako samozatrudniony w HMRC do 5 października po zakończeniu roku podatkowego, w którym rozpocząłeś działalność.
Po rejestracji musisz co roku składać zeznanie podatkowe Self Assessment, raportując przychody, koszty i należny podatek. Jesteś odpowiedzialny za przechowywanie dokładnych dokumentów (faktury, paragony, przebiegi pojazdów) przez minimum 5 lat po terminie złożenia zeznania. Spóźnione złożenie deklaracji lub zapłata podatku skutkuje karami i odsetkami.
Making Tax Digital (MTD) dla podatku dochodowego
MTD to rządowa inicjatywa cyfryzacji systemu podatkowego. Obejmie samozatrudnionych etapami:
- Od kwietnia 2026 r., jeśli Twój dochód z działalności lub wynajmu przekroczy 50 000 funtów, musisz stosować się do MTD.
- Od kwietnia 2027 r. próg spadnie do 30 000 funtów.
W ramach MTD musisz:
- Prowadzić cyfrową ewidencję przy użyciu oprogramowania zgodnego z MTD,
- Przesyłać kwartalne raporty do HMRC,
- Składać roczne zestawienie i końcową deklarację.
MTD stopniowo zastąpi tradycyjny system Self Assessment dla osób przekraczających progi dochodowe.
Podatki i składki na ubezpieczenie społeczne
Jako samozatrudniony podlegasz obowiązkowi zapłaty podatku dochodowego i składek na ubezpieczenie społeczne (National Insurance Contributions – NIC).
- Podatek dochodowy
Podatek płacisz od zysku, czyli dochodu pomniejszonego o dopuszczalne koszty, według standardowych stawek. Zysk ten łączy się z innymi dochodami i jest rozliczany przez Self Assessment. Stawki podatku na rok podatkowy 2025/26 są następujące:
- 20% – stawka podstawowa,
- 40% – stawka wyższa (od dochodu powyżej £50,270),
- 45% – stawka dodatkowa (od dochodu powyżej £125,140).
- Składki na ubezpieczenie społeczne (NIC):
Są dwa typy składek istotnych dla samozatrudnionych:
Class 2 NI
Chroni Twoje prawo do emerytury i świadczeń.
- Jeśli Twój zysk mieści się między £6,725 a £12,570, składki są traktowane jako zapłacone automatycznie (nic nie płacisz, ale okres składkowy jest zaliczany).
- Jeśli Twój zysk jest poniżej £6,725, możesz dobrowolnie zapłacić £3,50 tygodniowo (stawka na 2025/26), aby zachować prawo do emerytury państwowej.
Class 4 NI
Płacone od zysków powyżej £12,570:
- 6% od zysków między £12,570 a £50,270
- 2% od zysków powyżej £50,270
Podsumowanie
Praca na własny rachunek w Wielkiej Brytanii daje swobodę, elastyczność i potencjał rozwoju, ale wiąże się też z odpowiedzialnością. Niezależnie od tego, czy zakładasz nowy biznes, czy rozwijasz działalność dodatkową, zrozumienie zobowiązań podatkowych, obowiązków sprawozdawczych i praktycznych różnic między samozatrudnieniem a prowadzeniem spółki z o.o. jest kluczowe dla podjęcia właściwej decyzji.
Zastanawiasz się nad pracą na własny rachunek, ale nie wiesz, którą formę wybrać?
Kliknij tutaj, aby przeczytać nasz artykuł o spółkach z ograniczoną odpowiedzialnością.